Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość zmiany prawomocnego wyroku zasądzającego alimenty na utrzymanie dziecka. Zgodnie z art. 138 k.r.o. można żądać zmiany wyroku w razie „zmiany stosunków”.

Pojęcie „zmiany stosunków”, uzasadniającej zmianę orzeczenia alimentacyjnego zostało wyjaśnione w orzecznictwie Sądu Najwyższego i doktrynie prawa – przez tę zmianę rozumie się dwie okoliczności:

- istotne zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo

- istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentów.

Oznacza to, że aby doprowadzić do obniżenia alimentów, zasądzonych wyrokiem Sądu (lub wynikających z umowy) należy wykazać, że doszło do zmniejszenia lub ustania zdolności zarobkowych rodzica płacącego alimenty.

Jeżeli do zmniejszenia zdolności zarobkowych nie doszło, w zasadzie nie ma podstaw do żądania zmniejszenia alimentów. Dlatego też typową sytuacją, jaka ma miejsce po wydaniu pierwszego wyroku zasądzającego określone alimenty na dziecko, jest składanie, z biegiem lat kolejnych pozwów i podwyższenie świadczeń alimentacyjnych. Z reguły bowiem wraz z upływem czasu potrzeby dzieci rosną.

W tym kontekście należy zanotować ważny, precedensowy wyrok wydany przez Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie, w sprawie, którą prowadziła nasza Kancelaria.
Orzeczeniem z 22 października 2014r. Sąd Okręgowy obniżył alimenty, zasądzone we wcześniejszym o niespełna dwa lata wyroku rozwodowym – o 40 % (z kwoty 2.500 do kwoty 1.500 zł) – mimo, że sytuacja powoda – ojca dziecka nie uległa zmianie, a w szczególności – nie zmieniły się jego zdolności zarobkowe.

Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia Sądu była następująca:

- w wyroku rozwodowym Sąd zasądził od ojca na utrzymanie dziecka, do rąk matki kwotę 2.500 zł.;

- w dość krótkim czasie okazało się, że część alimentów, które ojciec przekazywał byłej żonie, nie były przeznaczane na potrzeby dziecka;

- a ojciec, nie chcąc dopuścić do niezaspokojenia potrzeb syna – kupował mu szereg dóbr oraz spędzał z dzieckiem przeciętnie trzy popołudnia w tygodniu.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy dokonał nowej wykładni przesłanek „zmiany stosunków” uzasadniających obniżenie alimentów. Sąd w uzasadnieniu wyroku stwierdził m.in.:

„… Sytuacja powoda i przedstawicielki ustawowej małoletniego od zakończenia sprawy rozwodowej uległa zmianie. W toku postępowania rozwodowego byli małżonkowie ustalili pewne ramy funkcjonowania opieki nad dzieckiem, a po rozwodzie faktyczne formy opieki ojca nad dzieckiem uległy konkretyzacji. Brak było w sprawie rozwodowej ustaleń, że ojciec będzie sprawował bezpośrednią opiekę nad dzieckiem trzy razy w tygodniu, systematycznie i stale wypłacał kieszonkowe, opłacał ubezpieczenie zdrowotne. Ponadto oprócz kwoty 2500 zł miesięcznie przekazuje 180 zł z tytułu kosztów mieszkaniowych, zakupił okulary, biurko wspólnie z przedstawicielką ustawową małoletniego. Zakres tych świadczeń jest rozległy i musi w związku z tym mieć wpływ na wysokość świadczenia pieniężnego na rzecz dziecka…”.

Cytowane orzeczenie jest istotne. Jego walor polega na znacznie elastyczniejszym, niż do tej pory potraktowaniu pojęcia „zmiany stosunków”. Za taką Sąd uznał już nie tylko obniżenie zdolności zarobkowych i/lub zmniejszenie albo zwiększenie potrzeb dziecka – ale dopuścił tu także inne sytuacje – nieoczywiste, nie będące prostym odbiciem kondycji finansowej zobowiązanego rodzica. Niewątpliwie jest to krok w dobrym kierunku. Pozwala liczyć na zmianę linii orzecznictwa, prowadzącej do bardziej zniuansowanej, sprawiedliwszej oceny skomplikowanych przecież relacji rodzinnych, tym bardziej skomplikowanych i nieoczywistych, gdy dotyczą relacji rozwiedzionych małżonków, pomiędzy sobą i w stosunku do wspólnych dzieci. (sygn. akt: IV Ca 335/14).